Sosyal Güvenlikte Yeni Dönem (4)
24 basamak üzerinden emeklilik ve sağlık primi ödeyen Bağ-Kur’lular artık işçiler gibi brüt asgari ücret ile brüt asgari ücretin 6.5 katı arasında değişen kazançtan prim ödeyecek. Daha çok maaş için daha çok prim ödemek mümkün olacak.
Bağ-Kur’lular emekli olduktan sonra da sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışabilecek. Bağ-Kur’lu yeni yasayla ilk kez iş kazası ve meslek hastalıklarında iş göremezlik ödeneği, doğum ve emzirme yardımı gibi haklardan da yararlanacak.
Sosyal güvenlik sisteminde yapılan değişiklikler en fazla kendi nam ve hesabına bağımsız çalışanları, yani eski adıyla Bağ-Kur’luları etkileyecek. Bugüne kadar sosyal güvenlik sisteminde sadece emeklilik ve hastalık haklarından yararlanan Bağ-Kur’lular, yeni sistemde ilk defa, sosyal güvenlik sisteminin sağladığı iş kazası ve meslek hastalıklarında iş göremezlik ödeneği, doğum yardımı, emzirme yardımı gibi diğer haklardan da yararlanmaya başlayacaklar.
Büyütmek için tıklayınız
Yeni dönemde Bağ-Kur’lular açısından en önemli değişikliklerden biri, başlangıçtan beri uygulanan basamak sisteminin kaldırılması. Mevcut sistemde Bağ-Kur’lular 24 basamak üzerinden emeklilik ve sağlık primi ödüyorlar. Basamaklar, Bağ-Kur’lunun gelir durumuna bakılmaksızın iki yılda bir otomatik olarak artırılıyor. İlk sekiz basamakta sağlık primi olarak, 8. basamağa karşılık gelen tutar alınıyor. Ayrıca Bağ-Kur’lular bir defaya mahsus olmak üzere basamaklara göre 101 YTL ile 467 YTL arasında giriş keseneği, basamak yükseltirken de 26 YTL ile 95 YTL arasında basamak yükseltme farkı adı altında ödeme yapıyorlar.
Yeni sistemde Bağ-Kur’lular işçilerde olduğu gibi brüt asgari ücret ile brüt asgari ücretin 6.5 katı arasında değişen taban ve tavan arasındaki kazanç üzerinden prim ödeyecekler. Bağ-Kur’lular bu sınırlar içinde beyan edecekleri kazanç üzerinden prim ödeyecek. İşlerinin iyi gittiğini gören Bağ-Kur’lular, Sosyal Güvenlik Kurumu’nun belirleyeceği dönemlerde prime esas kazançta artırım yapabilecek. Böylece daha yüksek prim ödeyerek, daha yüksek emekli aylığına hak kazanacak. Ancak Bağ-Kur’lu aynı zamanda işveren ise beyan edeceği aylık kazanç her durumda, çalıştırdığı işçilerin kazancının en yükseğinden az olamayacak.
Kazanç beyanında bulunmayan Bağ-Kur’lunun primleri, prime esas asgari aylık kazanç üzerinden hesaplanarak tahsil edilecek. Beyan ettiği kazancın düşük olduğu tespit edilen sigortalıların prime esas kazançları ise, olması gereken seviyeye çıkarılacak. Bu şekilde geçmişe dönük prim farkı, gecikme cezası ve gecikme zammı uygulanarak tahsil edilecek.
Prim ödemeleri azalacak
Mevcut sistemde asgari ücrete en yakın Bağ-Kur basamağı olan 8. basamakta, sigortalının toplam geliri 597.19 YTL kabul ediliyor. Bu basamakta Bağ-Kur’lulardan emeklilik aylığı için 119.44, sağlık için de 119.44 YTL olmak üzere toplam 238.88 YTL prim alınıyor.
Yeni sistemde Bağ-Kur’lular, beyan ettikleri prime esas kazanç üzerinden yüzde 20 oranında emeklilik, yüzde 12.5 oranında da Genel Sağlık Sigortası primi ödeyecekler. Örneğin, prime esas kazanç olarak en alt tutarı, yani şu an 608 YTL olan asgari ücreti beyan eden bir Bağ-Kur’lu, ayda 197.6 YTL prim ödeyecek. Bu haliyle yeni sistemde Bağ-Kur’lular eski sistemdeki 1. basamağa göre 3 YTL, 8. basamağa göre 42 YTL daha az prim ödeyecekler.
Kazanç, kayba dönüşebilir
İlk başta Bağ-Kur’lular için kazanç gibi görünen prim değişikliği, emeklilikte daha düşük aylık riskini de getiriyor. Çünkü mevcut sistemde emekli aylıklarının aşırı ölçüde düşüşünü önleyici koruyucu mekanizmalar dolayısıyla 12. basamaktan emekli olan kişi 590 YTL emekli aylığı alıyor. Mevcut sistemde 12. basamaktaki Bağ-Kur’luların prim matrahları 715 YTL kabul ediliyor. Yani emekli aylıkları, prime esas kazançlarının yüzde 82,5’ine denk geliyor. Oysa çalışma yaşamının tümünü yeni sistemde geçiren kişi 25 yıllık çalışma süresinin sonunda 715 YTL’lik kazanç üzerinden yüzde 50 oranında, yani 358 YTL emekli aylığı alacak.
Enflasyon ve Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) artışı dikkate alınmadan reel 715 YTL’lik kazanç üzerinden yapılan hesaplamaya göre, yeni sistemde bir kişinin eski sistemdeki emekli aylığına ulaşabilmek için ya 41 yıl prim ödemesi, ya da prime esas kazancını daha yüksek göstermesi gerekecek. Dolayısıyla Bağ-Kur’luların gelecekte çok düşük emekli aylığı ile karşılaşmamaları için, ödeme güçleri varsa prime esas kazançlarını yüksek göstermelerinde yarar var.
Geçici iş göremezlik ödeneği
Mevcut sistemde Bağ-Kur’lular sadece çalışma güçlerini yüzde 70 ve üzeri oranda kaybederek sakat kaldıkları takdirde iş göremezlik ödeneği alabiliyor. Örneğin Bağ-Kur sigortalısı bir boyacı, yanındaki işçisiyle iş kazası geçirdiğinde, işçi çalışamadığı günler için geçici iş göremezlik ödeneği alabiliyor ama kendisi sadece sağlık hizmetlerinden yararlanabiliyor.
Yeni sistemde kendi nam ve hesabına bağımsız çalışanlar da işçiler gibi iş kazası ve meslek hastalığı dolayısıyla çalışılamayan günlerde geçici iş göremezlik ödeneği alabilecekler. Alabilecekleri geçici iş göremezlik ödeneği, prime esas kazançlarının üçte ikilik bölümüne karşılık gelen günlük tutar olacak.
İlk başta Bağ-Kur’luların hastalanmaları durumunda da yatarak tedavi sırasında geçen günler için de geçici iş göremezlik ödeneği öngörüldü. Ancak sonra bundan vazgeçildi. Bağ-Kur’lular maluliyet aylığına mevcut uygulamada, çalışma gücünün yüzde 67’sini kaybetmeleri durumunda hak kazanıyorlardı. Yeni sistemde bu oran yüzde 60 olarak uygulanacak.
Bağ-Kur’lu kadına doğum yardımı
Mevcut sistemde Bağ-Kur’lu kadın esnaf doğumda sadece sağlık hizmetlerinden yararlanabiliyor. Hastalanarak dükkânını açamadığı dönemlerde hiçbir haktan yararlanamıyor. Yeni sistemde kadınlara, doğum öncesi ve sonrasındaki sekiz hafta üzerinden toplam 16 hafta için iş göremezlik ödeneği verilecek. Çoğul gebelikte bu süre 18 haftaya çıkacak. Bağ- Kurlu’nun ylık ödeneğin tutarı, beyan ettiği prime esas kazancın üçte ikisi oranında olacak.
Mevcut sistemde emzirme ödeneği sadece SSK’lı kadına veya sigortalı olmayan karısının doğum yapması nedeniyle SSK’lı erkeğe veriliyor. Yardımın toplam tutarı ise 50 YTL.
Anayasa Mahkemesi’nin iptal ettiği 5510 sayılı Kanun’da bu tutar altı ay süreyle asgari ücretin üçte biri seviyesine çıkarıldı ise de uygulanamadı. Yeni yasayla ise emzirme yardımının miktarını belirleme konusunda Bakanlar Kurulu’na ve SGK Yönetim Kurulu’na bırakıldı. Yeni sistemde emzirme ödeneği Bağ-Kur’luları da kapsayacak şekilde genişletildi.
Sağlıkta yine borca bakılacak
Mevcut sistemde sağlık hizmetlerinden yararlanabilmek için Bağ-Kur’luların 240 gün prim ödemiş olması koşulu aranıyor. Yeni sistemde 30 gün prim ödeyen Bağ-Kur’lu ile bakmakla yükümlü olduğu eş ve çocukları, sağlık hizmetinden yararlanabilecek. Ancak Bağ-Kur’lular için bugün en büyük sorunu oluşturan prim borcu bulunması halinde sağlık hizmetinden yararlanamama durumu, yeni sistemde de devam edecek. Yeni sistemde de, bu hizmetten yararlanmak isteyen Bağ-Kur’lunun prim borcu bulunup bulunmadığına bakılacak.
Unutmayın, istisnası var
Mevzuatı bilmemek bazen trajik sonuçlara yol açabiliyor. Önceki yıl yoksul bir ailenin kız çocuğu, kuş gribi teşhisi konulmasına rağmen, sosyal güvencesi olmadığı için ailesinin tedaviden kaçınması nedeniyle yaşamını yitirdi. Oysa mevcut sistemde dahi, bulaşıcı hastalıklarda kişiler hiçbir masraf alınmadan devlet tarafından tedavi ettiriliyor. Uygulama yeni sistemde de devam edecek. Prim borcu bulunsa da Bağ-Kur’lular bulaşıcı hastalıklarda kendilerini ve bakmakla yükümlü oldukları eş ve çocuklarını parasız tedavi ettirebilecek. Prim borcu bulunan Bağ-Kur’lular ayrıca acil haller, iş kazası, meslek hastalığı gibi durumlarda da, sitemin tedavi hizmetlerinden yararlanacak.
Bağ-Kur’lu 3.4 milyon esnaftan 1.3 milyonunun hiç borcu yok. Yaklaşık 600 bin kişinin borcu 2 bin YTL ve altında. 750 bin kişinin borcu ise 20 bin YTL ve üzerinde. Uzun süreden beri ödeme yapmayan ve yapmaları da beklenmeyen bu gruptakilerin toplam borcu 25 milyar YTL’ye ulaşıyor. Ödenebilir durumda olan toplam borç miktarı ise 8 milyar YTL.
Yeni yasanın yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla beş yılı aşan süreye ilişkin prim borcu bulunan Bağ-Kur’lular, bu konuda çıkarılacak genel tebliğin yayım tarihini takip eden ay başından itibaren altı ay içinde borçlarını ödeyebilecek. Ödeme yapmayanların sigortalılığı askıya alınacak. Ancak, sigortalı ya da hak sahipleri daha sonra müracaat ettikleri takdirde, prime esas kazanç tutarı üzerinden hesaplanacak borç tutarının tamamını üç ay içinde öderlerse bu süreler sigortalılık süresi olarak değerlendirilecek.
Borçlu Bağ-Kur’lulara aynı yasayla bir başka ödeme kolaylığı daha sağlandı. Buna göre, yeni kanun yürürlüğe girdikten sonra Bağ-Kur’a tabi bir işyeri açanlardan, kanunun yürürlük tarihi ile 4 Ekim 2000 tarihi arasındaki sürelerde vergi mükellefiyeti bulunanlar, söz konusu günleri geriye dönük olarak borçlanabilecek. Bu durumda geriye dönük ödeme, yeni işe başladıkları tarihte beyan ettikleri prime esas kazancın yüzde 32’si üzerinden hesaplanacak. Bu şekilde ortaya çıkan borcu altı ay içinde ödeyenler sigortalılık süresini artırmış olacak.
Sağlık primi ödemesine devam
Öte yandan, geçmişte 10 yıl süreyle sağlık primi ödemeden emekli olanların emekli maaşlarından 10 yıllık süreyi tamamlayıncaya kadar yüzde 10 kesinti yapılmasına ilişkin uygulama yeni dönemde de devam edecek. Köy muhtarları ile tarımsal faaliyette bulunanlar 15 gün üzerinden prim ödeyerek 30 gün üzerinden hizmet alabilecekler.
Bağ-Kur’lu emeklilikte çalışabilir
İlk defa yeni sistemde işe başlayan işçi ve memur emekliliğinde sosyal güvenlik destek primi (SGDP) ödeyerek dahi çalışamayacak. Emekliliğinde çalışacak kişi emekli aylığından vazgeçecek. Tarım sigortalıları ile Bağ-Kur’lular istisna oluşturacak. Bu kişiler, emekli aylıklarının yüzde 15’i kadar SGDP öderse hem emekli aylığı alabilecek, hem de çalışabilecek. Yüzde 15 bu yıl yüzde 12, 2009’da yüzde 13, 2010’da yüzde 14 olarak uygulanacak.
Şirket ortaklarının durumu
Mevcut sistemde birden fazla şirket ortaklığı olanlar, sadece bulunduğu basamağın karşılığı primi ödeyebiliyor. Yeni sistemde birden fazla şirket ortağı olanlar, her bir şirketten sağladıkları gelirlerin toplamı üzerinden, prime esas kazancın alt ve üst sınırı arasında kalmak kaydıyla tek gelir beyan edilecek, primler de beyan edilen toplam tutar üzerinden ödenecek.
Zor ailesi için yasa değişiklik getirmedi
İsmail ve Sevda Zor halen sistemde oldukları için yeni yasa onları olumsuz etkilemiyor . Ancak oğulları İsmail Zor tümüyle yeni yasaya tabi olacak.
Mehmet Zor
Doğum tarihi: 1975
Bağlı olduğu kurum: SSK
Sigorta Tarihi: 1995
Aylık Gelir: 1500YTL
Çocukları: İsmail Zor
Eski sisteme göre ne zaman emekli olacak: 2031 yılında, 56 yaşında
Yeni sistemde ne zaman emekli olacak: Değişmeyecek
Eski sistemde kaç gün prim ödeyecek: 5 bin 825 gün
Yeni sistemde işe başlasaydı kaç gün prim ödeyecekti: 7 bin 200 gün
Eski sistem sürseydi emekli aylığı bağlama oranı ne olacaktı: Kazanç ortalamasının yüzde 65’i (*)
Yeni sistemde emekli aylığı bağlama oranı ne olacak: Eski sistemde 10 yıldan fazla çalışmış olduğu için değişmeyecek
Eski sistemde ödediği SGK primi: Prime esas kazancının yüzde 33.5’i.
Yeni sistemde ödeyeceği prim: Değişmeyecek
Sevda Zor:
Doğum tarihi: 1976
Bağlı olduğu kurum: SSK
Sigorta Tarihi: 1996
Aylık Gelir: 1000 YTL
Eski sisteme göre ne zaman emekli olacak: 2028 yılında 52 yaşında
Yeni sistemde ne zaman emekli olacak: Değişmeyecek
Eski sistemde kaç gün prim ödeyecek: 5 bin 825 gün
Yeni sistemde çalışması gereken prim gün sayısı değişecek mi: Hayır.
Yeni sistemde işe girseydi kaç gün prim ödeyecekti: 7 bin 200 gün
Eski sistemde doğum nedeniyle ücretsiz izinde geçen süreleri borçlanabilecek mi: Hayır
Yeni sistemde doğum nedeniyle çalışamadığı süreleri borçlanabilecek mi: İsmail’in doğumu sırasında ücretsiz izinli olarak geçirdiği süreye karşılık bir yıla kadar prim ödeyerek sigortalılığına saydırabilecek
(*) 9 bin gün prim ödeyeceği varsayımıyla
Çocuklu kadına erken emeklilik
Yeni kanunun TBMM Genel Kurulu’ndaki görüşmeleri sırasında, kadınlara doğum nedeniyle ücretsiz izinli olarak geçirdikleri süreleri geriye dönük olarak borçlanmaları imkânı getirildi. Kadınlar bu düzenleme sayesinde iki çocuk için ikişer yıldan toplam dört yıla kadar geriye dönük borçlanma yapabilecekler. Prime esas kazançları üzerinden hesaplanan primi ödedikleri takdirde sigortalılık sürelerini de dört yıl uzatabilecekler. Bu durumda da iki çocuğu bulunan ve çocuklarının doğumu sırasında ücretsiz izin kullanmış olan kadınlar, geriye dönük borçlanma sayesinde dört yıla kadar daha erken emekli olabilecekler.
Çocuklu kadınların yararına bu düzenleme, esas olarak bundan sonra işe girecekleri kapsıyor. Fakat önümüzdeki dönemde çıkarılacak yönetmelikle, sisteme daha önce girmiş çocuklu kadınların bu uygulamadan nasıl yararlanacağına da bir açıklık getirilecek.