Sosyal güvenlik yazı dizisi – 3
Covid – 19 pandemisi ve Rusya – Ukrayna savaşı dolayısıyla tüm dünyada yüksek enflasyon dalgası yaşandı. Yüksek enflasyon şokunun Türkiye’deki yansıması çok daha şiddetli oldu. Yüksek enflasyondan en fazla etkilenenlerin başında emekliler geldi. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) üyesi ülkelerin hemen tamamında 2022 yılında emekli aylıkları reel olarak düştü.
Covid – 19 ve Rusya – Ukrayna savaşının ardından yaşanan yüksek enflasyon emeklilerin alım gücünde büyük kayıplara yol açtı. OECD ülkelerinin hemen hemen tamamında emekli aylıkları Ocak 2022’ye göre Ocak 2023’te reel olarak düştü.
Avusturya, Kosta Rika, Estonya, Polonya ve İsveç’te emekli aylıklarındaki reel kayıp yüzde 5’i aştı. 2022 yılında emeklilerin alım gücünün çok azaldığı Türkiye’de Ocak 2023’te enflasyon farkına ilaveten refah zammı yapıldı. Ancak, emeklilerin alım gücünde düşüşün telafisi biraz daha zaman alacak.
Türkiye’de emekli aylıkları genel olarak enflasyona göre artırılıyor. Zaman zaman enflasyon farkına ilaveten refah zamları yapılıyor. Son yıllarda özellikle en düşük emekli aylıklarının artırılması suretiyle iyileştirmeler gerçekleştirildi. En düşük emekli aylığı 2019 yılında 1000 TL’ye yükseltildi. Daha sonra Mart 2020’de 1.500 TL, Ocak 2022’de 2.500 TL, Temmuz 2022’de 3.500 TL, Ocak 2023’te 5.500 TL, Mart 2023’te 7.500 TL ve Ocak 2024’te ise 10.000 TL oldu.
2023 ve 2024 yılında ise tüm emeklilere yönelik ilave zamlar yapıldı. 2023 ocak ayında normalde kanunen SSK ve BAĞ-KUR’da yüzde 15,40, Emekli sandığı’nda yüzde 16,48 oranında zam yapılması gerekir iken yüzde 30’a tamamlandı. Temmuz 2023’te emekli aylığı zammı işçi ve esnafta yüzde 19,77’den; memurlarda ise yüzde 17,55’ten yüzde 25’e çıkartıldı.
Ocak 2024’te ise işçi ve esnaf emeklilerinin aylıklarına normalde yüzde 37,57 oranında artış yapılacak iken emekli memurlar ile eşitlenerek yüzde 49,25 oranında zam yapıldı. Son iki yılda yapılan bu ilave artışlara rağmen emeklilerin alım gücü eski haline dönemedi.
PRİM GÜNÜ İLE EMEKLİ AYLIĞI BAĞLANTISI AZALDI
Emekli aylıklarındaki iyileştirmelerin 2019 – 2022 yıllarında sadece en düşük emekli aylıklarını artırmak suretiyle yapılması prim günü ile emekli aylığı arasındaki bağlantıyı önemli ölçüde azalttı. Geçen yılki zamlarla asgari ücretle çalışmış olup 3600 gün (10 yıl) prim yatıranla 10800 gün (30 yıl) prim yatıran arasında emekli aylığı farkı ortadan kalktı. Ocak ayında emekli aylıklarına genel olarak yüzde 49,25 oranında zam yapılmasına karşın, en düşük emekli aylıkları zammının yüzde 33’te tutularak 7.500 TL’den 10.000 TL’ye çıkartılmasıyla prim günü emekli aylığı dengesinin tekrar sağlanması yönünde ilk adım atıldı.
EMEKLİ AYLIKLARI OECD ÜYESİ ÜLKELERDE NASIL ARTIRILIYOR?
Türkiye’de emekli aylıkları SSK ve BAĞ-KUR’da 6 aylık enflasyon oranında, Emekli Sandığı’nda ise memurların toplu sözleşme zammına göre artış yapılıyor. Toplu sözleşme zammı enflasyonun altında kalırsa enflasyon farkı yansıtılıyor.
Emekli aylıklarının artırılması konusunda dünyada farklı uygulamalar bulunuyor. Bazı ülkeler emekli aylığı zamlarını aktif çalışanların ücret artışlarına, bazıları enflasyona, bazıları bu ikisinin ortalamasına göre belirliyor.
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’nün (OECD) sosyal güvenlik ile ilgili 2023 yılı raporunda Eylül 2021 – Eylül 2023 döneminde OECD üyeleri ile G-20 üyesi ülkelerde sosyal güvenlik ile ilgili son reformlar ve emeklilerin alım gücünü iyileştirmeye yönelik alınan önlemlere yer verildi.
Rapora göre, ücret artışları normalde enflasyonun üzerinde olduğu için emeklilik harcamalarını azaltmak amacıyla OECD ülkelerinde bir süredir ücret artışı yerine enflasyona endeksleme eğilimi başlamıştı. Ancak, küresel salgın ve savaş dolayısıyla kısa vadede reel ücretler düşünce emekli aylıklarını ücret zamlarına endekslemek yerine enflasyona endekslemek emekliler açısından daha avantajlı hale geldi.
İspanya emekli aylıklarında üst üste reel azalma yaşandığı için 2022 yılından itibaren emekli aylığı artışlarını enflasyona endeksledi. İsrail, Lüksemburg ve İngiltere enflasyon veya ücret artışından hangisi yüksek ise emekli aylıklarını ona göre artırıyor. İngiltere yüksek olanı seçtikten sonra ayrıca minimum yüzde 2,5’lik ilave artış uyguluyor.
Çekya, Letonya ve Polonya daha önce emekli aylıklarını ücret artışlarına endekslerken enflasyona endekslemeye başladı.
Estonya, İsviçre, Norveç ve Almanya’da ücret zammı ve enflasyonun karışımı sistem uygulanıyor.
İsviçre ve Norveç’te ikisinin ortalaması esas alınırken, Almanya’da yüzde 70 ücret artışı + yüzde 30 enflasyon; Estonya’da ise yüzde 20 ücret artışı + yüzde 80 enflasyon oranı dikkate alınıyor.
OECD ülkelerinde emekli aylıkları genellikle ocak ayında bir defa artırılıyor. Avustralya, Macaristan ve Hollanda Türkiye gibi yılda iki defa artış yapıyor.
BELÇİKA’DA EMEKLİ AYLIĞINA 2,5 YILDA 6 DEFA ZAM YAPILDI
Belçika ve Lüksemburg ise toplam enflasyon sırasıyla yüzde 2 ve yüzde 2,5’i aştığında emekli aylıklarına aynı oranda zam yapıyor. Benzer şekilde Şili toplam enflasyon yüzde 10’u aştığında, Çekya ve Slovakya yüzde 5’i aştığında, İsviçre ise yüzde 4’ü aştığında emekli aylığında aynı oranda artış yapıyorlar.
Bu sistem dolayısıyla Belçika’da Eylül 2021 – Mayıs 2023 arasında emekli aylıklarına 6 defa zam yapıldı. Böylece emekliler enflasyon karşısında daha iyi korundu.
Kanada’da emekli aylığı zamları üç aylık ve yıllık TÜFE’ye endekslendi.
Norveç, Polonya, Portekiz ve İspanya en düşük emekli aylıklarına enflasyonun üzerinde zam yaptılar. Litvanya ve Slovenya da tüm emekli aylıklarını Türkiye gibi enflasyonun üzerinde artırdı.
Yarın: Çocuk sahibi emekliye yüksek maaş
Yazının orijinalini görmek için lütfen tıklayınız