Türkiye’de çocuk işçi çalıştırma yasağı konusunda iki ayrı kanun hükmü bulunuyor. İş Kanunu’na göre 15 yaşını doldurmamış çocuklar çalıştırılamaz, 14 yaşını doldurmuş çocuklar ise sadece hafif işlerde çalıştırılabilir. Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’na göre ise 12 yaşından aşağı çocukların fabrikalarda ve maden işlerinde amele ve çırak olarak çalıştırılması yasak. Çocuk İşçiliği ile Mücadele Ulusal Programı (2017 – 2023) Eylem Planı’nda iki kanun arasında çocukların çalıştırılma yaşına ilişkin uyumlaştırma çalışmasının 2023 yılı sonuna kadar gerçekleştirilmesi öngörüldü ancak eylem planı kâğıt üzerinde kaldı.
Birleşmiş Milletler tarafından 12 Haziran Dünya Çocuk İşçiliği ile Mücadele Günü kabul ediliyor. BM Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) ve Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Türkiye temsilcileri, dün ortak açıklama yaparak tüm paydaşlara çocuk işçiliğini sona erdirmeye katkıda bulunma çağrısı yaptı. ILO’nun En Kötü Biçimlerdeki Çocuk İşçiliğinin Yasaklanması ve Ortadan Kaldırılması konulu 182 Sayılı Sözleşmesi 1999 yılında kabul edildi. 2015 yılında Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi’nin kabul edilmesiyle birlikte uluslararası toplum, çocuk işçiliğinin tüm biçimlerinin 2025 yılına kadar ortadan kaldırılması taahhüdünde bulundu.
İki kuruluşun 2021 yılında hazırladığı rapora göre, dünya genelinde 160 milyon çocuk işçi bulunuyor. Bunların 79 milyonu sağlıklarını, güvenliklerini ve ahlaki gelişimlerini doğrudan tehlikeye atan işlerde çalışıyor.
ILO VE UNICEF’TEN ÇAĞRI
ILO ve UNICEF Türkiye temsilcilerince yapılan ortak açıklamada, Türkiye’de son birkaç on yılda çocuk işçiliğinin azaltılmasında önemli ilerlemeler kaydedildiği vurgulandı. Çocuk işçiliğinin ortadan kaldırılmasına yönelik uygulanan programların UNICEF ve ILO’nun ulusal çabalara etkili şekilde katkıda bulunmasını sağladığı belirtildi. 2024 yılında Türkiye’nin geçmişte bu alanda elde ettiği başarılar ve daha fazlası için bulunduğu taahhütler sebebiyle “rehber ülke” olarak tanındığına dikkat çekildi. Bu bağlamda Türkiye’nin çocuk işçiliğini ortadan kaldırma, zorla çalıştırma ve insan ticareti ile mücadele etme çabalarını güçlendirmeyi ve deneyimlerini küresel toplulukla paylaşmayı taahhüt ettiği ifade edildi. Ortak açıklamada şöyle denildi:
“UNICEF ve ILO, çocukları ekonomik sömürüden ve çocuk işçiliğinden korumak için sürdürülebilir eylemlerin hayata geçirilmesi çağrısında bulunmaktadır. Çocuk işçiliğinde olası bir artışın kaçınılmaz olmadığını ve ulusal stratejilerin her zamanki gibi kritik öneme sahip olduğunu belirtmek önemlidir. Türkiye’de çocuk işçiliğine dahil olan 700.000’den fazla çocuk varken, UNICEF ve ILO, hükümeti, sosyal tarafları, sivil toplum kuruluşlarını, uluslararası kuruluşları ve özel sektörü ulusal çabaları sürdürmeye ve her çocuğun güvenliğini ve iyi olma halini sağlamaya çağırmaktadır.”
15-17 YAŞ ARASINDA 759 BİN ÇOCUK İŞÇİ
Türkiye İstatik Kurumu 2006, 2012 ve en son 2019 yılında çocuk işçilere ilişkin araştırma yayımladı. 2019 verilerine göre, Türkiye genelinde 5 – 17 yaş grubunda 720 bin çocuk işçi bulunuyordu. Bunların yüzde 79.7’i 15 – 17 yaş, yüzde 15.9’u 12 – 14 yaş ve yüzde 4.4’ü ise 5 – 11 yaş grubundaki çocuklardan oluşuyordu.
TÜİK’in 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı dolayısıyla yayımladığı İstatistiklerle Çocuk verilerine göre ise Türkiye’de 2023 yılı itibarıyla 15-17 yaş arasında 759 bin işçi bulunuyor. Elde yeni veri olmadığı için 15 yaş altında bugün kaç çocuk işçi olduğunu bilmiyoruz. Ancak, 15-17 yaş arasındaki çocuk işçi sayısında yaşanan azalmanın 2023 yılında tersine döndüğü görülüyor. 2019 yılında 631 bin kişi olan 15-17 yaş grubundaki çocuk işçi sayısı 2020’de 501 bine geriledi. 2021’de 520 bin, 2022’de 619 bin olan 15-17 yaş grubundaki işçi sayısı 2023 yılında 759 bine yükseldi.
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği (İSİG) Meclisi’nin verilerine göre, 2013- – 2024 yılları arasında en az 695 çocuk işçi iş kazalarında hayatını kaybetti. Bunların 24’ü bu yılın ilk beş ayında kaybettiğimiz çocuk işçilerden oluşuyor.
KANUNLAR ARASINDAKİ ÇELİŞKİ GİDERİLEMEDİ
Türkiye çocuk işçiliği ile mücadele amacıyla çeşitli programlar uyguladı. Bu kapsamda Çocuk İşçiliği ile Mücadele Ulusal Programı (2017-2023) Eylem Planı hazırlandı. Eylem planının süresi geçen yıl doldu.
Eylem planında “Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelikte değişiklik yapılarak çocuk işçilerin, tarımda aile işleri dışında, ücret karşılığı mevsimlik tarım işlerinde çalışmalarının açık ve net olarak yasaklanması”, “Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ile İş Kanunu arasında çocukların çalıştırılma yaşına ilişkin uyumlaştırma çalışması yapılması” öngörüldü. Her iki düzenlemenin de en geç 2023 yılı sonuna kadar hayata geçirilmesi planlandı.
Söz konusu yönetmelikte ulusal program süresince sadece 2017 yılında mesleki eğitime yönelik değişiklik yapıldı. Çocuk işçilerin aile işletmeleri dışında ücretli olarak tarım işlerinde çalıştırılmasını yasaklayan bir düzenleme yapılmadı.
Kanunlar arasındaki çocuk işçi çalıştırma yaşı yasağına ilişkin çelişki ise giderilemedi. İş Kanunu’na göre 15 yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasak. Ancak, 14 yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış çocuklar, bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde yazılı sözleşme yapmak ve her bir faaliyet için ayrı izin almak şartıyla çalıştırılabilirler. Zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış ve örgün eğitime devam etmeyen çocukların çalışma saatleri günde 7 ve haftada 35 saatten fazla olamaz. Bu süre 15 yaşını tamamlamış çocuklar için günde 8 ve haftada 40 saate kadar artırılabilir.
Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’na göre ise 12 yaşından aşağı çocukların fabrika ve imalathane gibi her türlü sanat müesseseleriyle maden işlerinde amele ve çırak olarak çalıştırılması yasak. 12 – 16 arasında bulunan kız ve erkek çocuklar günde azami 8 saatten fazla çalıştırılamaz. Bu çocukların gece çalıştırılmaları yasaktır.
İş Kanunu’nda 14 yaşını tamamlamış 15 yaşını tamamlamamış çocuklar için dahi hafif işlerde çalıştırma izni yer alırken, Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nda 12 – 14 yaş arasındaki çocukların fabrika, imalathane ve maden işlerinde bile çalışmasına zımnen izin veriliyor.
Yazının orijinalini görmek için lütfen tıklayınız