Emekli aylığı bağlanırken 2000 öncesi, 2000 – 2008 arası ve 2008 sonrası dönemin kurallarına göre ayrı ayrı hesaplama yapılıyor. Yapılan hesaplamalar, asgari ücret ve buna yakın ücretle çalışanlar prim gün sayısını doldurduktan sonra çalışmaya devam ettikçe emekli aylıklarının düştüğünü gösteriyor. Yüksek ücretle çalışanların aylıkları ise çalışmaya devam ettikçe artıyor.
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) Daire Başkanı Erdoğan Üvedi’nin Şeker İş Sendikası’nın hakemli akademik dergisi İş ve Hayat’ta yayımlanan “Emekli Aylığı Hesaplama Sisteminde Reform Zamanı” başlıklı makalesinin ilk bölümünü dün yayımladık. Makalenin bugünkü bölümünde, çalışmaya devam ettikçe kimlerin emekli aylığının düştüğü, kimlerin arttığına ilişkin hesaplamalar ile çözüm önerilerine yer vereceğiz.
Yapılan hesaplamalara göre, asgari ücretle çalışanların 2008 / Ekim sonrasındaki gün sayısının toplam gün sayısı içindeki payının daha fazla olması durumunda emekli aylığı miktarı düşüyor. Buna karşılık yüksek kazançla çalışanların aylığı artıyor.
Örneğin, 2008 sonrası prim günü 90 olmak üzere toplam 3600 prim günü olan asgari ücretle çalışanın emekli aylığı 12.078 TL iken, 2008 sonrası prim günü 1350 ve toplam prim günü 3600 olan kişinin emekli aylığı 9.929 TL’de kalıyor. Buna karşılık asgari ücretin 7,5 katı ücretle aynı dönemlerde çalışan söz konusu kişilerin emekli aylığı ise 23.913 TL’den 26.184 TL’ye yükseliyor.
Asgari ücretle çalışanların toplam prim gün sayısı ne olursa olsun 2008 sonrası çalışma süresi uzadıkça emekli aylıklarında düşüş oluyor. Tavan ücretle çalışanların emekli aylığı ise normalde olması gerektiği gibi çalışmaya devam ettikçe artıyor.
Makalede, özellikle aylık bağlanması için aranan gün sayısını dolduran ve kazancı da asgari ücret veya bu sınıra komşu düzeyde olanlar için hesaplanan aylık miktarlarının, çalışmadan emekli olanlara göre düşmeye başladığı ve bu durumun kamuoyunda “çalıştıkça aylıklar düşüyor” eleştirisine yol açtığı belirtildi. Çalıştıkça aylıkların düşmesinin tüm sigortalılar için geçerli olmadığı, prim ödeme gün sayısı fazla ve prime esas kazançları da yüksek düzeyde bildirilenlerin aylıklarında düşüş yaşanmadığı vurgulandı.
Hesaplamaya göre, 2017 yılı ocak ayında 6000 prim günü bulunan asgari ücretle çalışan kişinin, çalışmaya devam ettikçe aylığının her ay düştüğü görülüyor. Ocak ayında 745,56 TL olan aylık aralık ayı sonunda 15,15 TL azalarak 730,41 TL’ye düşüyor. Bir yıllık dönemdeki düşüş yüzde 2,03’ü buluyor.
YÜKSEK ENFLASYON DÖNEMİNDE ÇALIŞTIKÇA AYLIK ARTIYOR
Makalede, çalıştıkça aylıkların düşmesi durumunun yüksek enflasyon dönemlerinde aylıkları artıran bir hal aldığı belirtildi. 2024 yılı için aynı gün sayısı üzerinden yapılan hesaplamada aylıkların düşmediği, bilakis binde 2,5 seviyesinde arttığı belirtildi.
EMEKLİ AYLIĞININ ASGARİ ÜCRETE ORANI DÜŞTÜ
SSK’lı (4/1-a) çalışanlar için en düşük, ortalama ve en yüksek emekli aylığının ilgili dönemdeki asgari ücretine oranına ilişkin hesaplamalara da yer verildi.
Buna göre, 1999 yılında net asgari ücret 70,11 TL iken en düşük emekli aylığı asgari ücretin yüzde 20,2 üzerinde, yani 84,28 TL oldu. 2003 yılında emekli aylıklarında yapılan iyileştirme sayesinde en düşük emekli aylığı 2023’te asgari ücretin yüzde 46,9’una çıktı. Ancak izleyen yıllarda gerileme yaşandı ve asgari ücrete yüksek zammın yapıldığı 2016 yılında asgari ücretin yüzde 0,7 altına düştü. 2024 yılında ise asgari ücretin yüzde 33,1 altına geriledi.
Ortalama emekli aylıkları 1999’da asgari ücretin yüzde 64,1 üzerinde iken 2003 yılında yüzde 90,1 üzerine çıktı. Ancak, 2023 yılında asgari ücretin sadece yüzde 2,5 fazlası olan ortalama aylıklar 2024 yılında asgari ücretin yüzde 4,3 altına indi.
En yüksek emekli aylıkları 1999 yılında net asgari ücretin yüzde 127,5 üzerinde iken 2013 yılında yüzde 142,8 üzerine çıktı. 2024 yılında ise en yüksek emekli aylıkları asgari ücretin sadece yüzde 28,1 üzerinde bulunuyor.
Emeklilik dilekçesini 31 Mart 2024 tarihinde verenler baz alınarak yapılan hesaplamaya göre, prim ödeme gün sayısı 5500 ve prime esas kazancı asgari ücretin 2,75 katı (bugün için 46.755 TL) olan kişiye 16.652 TL, yani asgari ücretin altında aylık bağlandı.
Bir kişi 45 tam yıl (16200 gün) asgari ücretli olarak çalıştığında da bağlanan aylık tutarı 16.545 TL’de kalıyor.
EMEKLİ AYLIĞI HESAPLAMA SİSTEMİNDE DEĞİŞİKLİK ÖNERİLERİ
Makalede, son zamanlarda çok kullanılan ifadeyle kök aylıkların artırılması için emekli aylığı hesaplama sisteminde nasıl bir değişiklik yapılabileceğine ilişkin önerilere de yer verildi.
Örneğin, prim yatırılan dönemdeki kazançların bugünkü değerinin hesaplanmasında kullanılan güncelleme katsayıs 2008 sonrası dönemde TÜFE’deki artışın yüzde 100’ü ile milli gelirdeki büyüme hızının yüzde 30’unun toplamından oluşuyor. Makalede milli gelirin yüzde 30’u yerine yüzde 50 veya yüzde 100’ünün toplamının ele alınması halinde ne kadar, çarpımının ele alınması halinde ne kadar iyileşme sağlanabileceği hesaplandı. Mevcut sisteme göre en düşük kazançların bugünkü değeri 10.017 TL olarak hesaplanırken, gelişme hızının yüzde 100’ü TÜFE ile toplandığında 11.820 TL’ye, gelişme hızının yüzde 100’ü ile TÜFE çarpıldığında ise 12.668 TL’ye çıkıyor. Gelişme hızının yüzde 100’ünün dikkate alındığı durumda dahi asgari ücretin 1,75 kat üzerinde ücretle çalışanların ortalama aylık kazancı ancak asgari ücret seviyesine çıkabiliyor. Ortalama aylık kazanç üzerinden aylık bağlama oranına (ABO) göre bağlandığı için emekli aylığı daha düşük kalıyor.
Yazının orijinalini görmek için lütfen tıklayınız