5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 1 Ekim 2008 tarihinde yürürlüğe girdi. Sosyal güvenlik sisteminde, on yılda neler oldu? Emekli aylıkları nasıl etkilendi? Aktif / pasif oranı, sosyal güvenlik açıkları, prim gelirlerinin emekli aylıklarını ve sağlık harcamalarını karşılama oranı nereden nereye geldi?
2008’de yürürlüğe giren 5510 sayılı Kanun’la kadınlarda 58, erkeklerde 60 olan emeklilik yaşı 2036 yılından itibaren kademeli olarak artırılarak 2048’de 65’e çıkartıldı. Aylık bağlama oranları düşürüldü, güncelleme katsayısında refah payı azaltıldı.
2000-2008 yılları arasında, geçmiş yıllara ilişkin prime esas kazançlar güncellenirken, enflasyondaki artış ile milli gelirdeki büyümenin yüzde 100’ü dikkate alındı. Enflasyon yüzde 10, büyüme de yüzde 5 ise o yıla ilişkin kazançlar yüzde 15 olarak güncellendi.
5510 sayılı Kanun’la, geçmiş dönem kazançlarının, Tüketici Fiyat Endeksi’ndeki (TÜFE) artışın tamamı ile Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’daki (GSYH) artışın yüzde 30’unun toplamı oranında artırılması öngörüldü. Bu değişiklikle, örnekteki aynı enflasyon ve büyüme hızına rağmen kazancın güncellenmesi yüzde 15 yerine yüzde 11.5 üzerinden yapılır oldu.
2008 öncesindeki sistem uygulansaydı, 2008 yılında yatırılan 100 liralık primin güncel değeri 2017 sonunda 274 lira olacaktı. Milli gelirdeki artışın sadece yüzde 30’unun dikkate alındığı yeni sistemde ise 2008’deki 100 liralık primin güncellenmiş değeri 225 lirada kaldı.
AYLIK BAĞLAMA ORANI DÜŞÜRÜLDÜ
Eski sistemde ABO, 25 yıl çalışan memurlarda son aylıklarının yüzde 75’i, Bağ-Kur’lular ve SSK’lılarda geçmiş dönem kazançlarının ortalamasının yüzde 65’i oranında emekli aylığı bağlanmasına olanak sağlıyordu. Yeni sistemdeki ABO uyarınca, 25 yılın tamamını yeni sistemde geçirecek işçi, esnaf ve memurlar açısından yüzde 50 oranında emekli aylığı bağlanacak.
ESKİ YENİ MEMUR AYRIMI
2008’den önce işe giren memurların emeklilik hakları aynen korundu. 1 Ekim 2008’den sonra ilk defa işe başlayan kamu çalışanları ise işçi ve esnafla aynı düzenlemelere tabi olacak. Eski memurların emekli aylıkları, görevdeki memurların aylıklarına göre belirlenecek. Artışlar da görevdeki memurların maaşlarına paralel olacak. Yeni memurların aylıkları 5510’da getirilen yeni kurallara göre bağlanacak ve 6 ayda bir enflasyon oranında artırılacak.
AKTİF/PASİF ORANI DEĞİŞMEDİ
2008 yılında 15 milyon olan aktif çalışan sayısı 2018 Haziran ayında yüzde 49 artışla 22.4 milyon oldu. Dosya bazında emekli sayısı yüzde 45 artışla 8 milyondan 11.7 milyon kişiye çıktı. 2008’de 1.87 olan aktif/pasif oranı (emekli aylığı alan kişi başına çalışan işçi sayısı) 2018 yılında 1.92 oldu.
SOSYAL GÜVENLİK ŞEMSİYESİ GENİŞLEDİ
2008 yılında nüfusun yüzde 80’i sosyal güvenlik şemsiyesi altında iken, 2018’de yüzde 87’ye çıktı. 9 milyon 947 bin kişi ise genel sağlık sigortası kapsamında yer alıyor. Bunların 1.8 milyonu primlerini kendileri öderken, 8.1 milyon kişinin primi devlet tarafından karşılanıyor.
SOSYAL GÜVENLİK AÇIKLARI AZALDI
2008’de yapılan düzenlemeyle, toplanan primlerin 4’te 1’i oranında devlet katkısı getirildi. Devlet katkısının da etkisiyle 2008 yılında 25.9 milyar lira olan SGK’nın açığı, aradan geçen on yıllık dönemdeki enflasyon yüzde 100’ü aşmasına rağmen geçen yıl 24.2 milyar lirada kaldı.
GELİRLERİN GİDERLERİ KARŞILAMA ORANI YÜKSELDİ
Kurumun toplam gelirlerinin giderlerini karşılama oranı 2008 yılında yüzde 72.2 seviyesinde bulunuyordu. Bu oran 2018’de yüzde 94.4 seviyesine ulaştı. Kurumun devlet katkısı hariç gelirlerinin giderleri karşılama oranında da gözle görülür bir iyileşme oldu. 2008’de 70.4 olan oran, bu yılın ilk 5 aylık döneminde 80.9 oldu.
BÜTÇEDEN TRANSFERLER ARTTI
Devlet katkısı ve açıkların finansmanı dışında da teşvikler başta olmak üzere çeşitli adlar altında devlet tarafından sosyal güvenlik sistemine kaynak aktarıldı. Bütçeden yapılan toplam transferler 2008 yılında 35 milyar lira iken 2018’de 128.2 milyar liraya çıktı. Sosyal güvenlik primi işveren hissesinin 5 puanlık kısmının Hazine tarafından ödenmesi amacıyla yapılan transfer tutarı 2017 yılında 27.7 milyar TL, 2018’in 8 aylık döneminde 13.5 milyar TL oldu.
PRİM GELİRLERİNİN AYLIKLARI KARŞILAMA ORANI YÜKSELDİ
Devlet katkısı hariç prim gelirlerinin emekli aylıklarını karşılama oranı 2008 yılında 92 iken, 2018 yılında 104’e çıktı. Devlet katkısı hariç prim gelirlerinin emekli aylığı ve sağlık giderlerini karşılama oranı da aynı dönemde 65’ten 75’e yükseldi.
Yazının orijinalini görmek için lütfen tıklayınız