Sosyal Güvenlikte Yeni Dönem (5)
2006
Genel Sağlık Sigortası’yla aile ve koruyucu hekimlik dışındaki hizmetten katkı payı alınacak. Her muayene için 2 YTL olan bu tutar iyileştirme araç ve gereçlerinin alımında 398 YTL’yi geçmeyecek
Ahmet KIVANÇ
ANKARA – Yeni sosyal güvenlik sisteminde herkesi kapsayacak olan Genel Sağlık Sigortası’nda (GSS) ayakta tedavi dahil olmak üzere hizmetlerden katkı payı alınacak. Ayakta tedavide hekim ve diş hekiminin her muayenesinde hastadan 2 YTL katılım payı alınırken, aile hekimi muayeneleriyle koruyucu hekimlik hizmetlerinden böyle bir ücret alınmayacak.
Ortez, protez, iyileştirme araç ve gereçleriyle ayakta tedavide sağlanan ilaçlar için çeşitli kriterlere göre yüzde 10 ile yüzde 20 arasında değişen oranlarda katılım payı alınacak. Bu şekilde ödenecek katkı payı miktarı, asgari ücretin yüzde 75’ini (bugün için 398 YTL) aşamayacak.
Kronik hastalığa ilişkin ilaçla yatarak tedavide kullanılanlar için katkı payı ödenmeyecek. Ancak, bu paylar, sistemin ilk üç yılında yüzde 50 indirimli olarak uygulanacak.
Sevk zincirine uymayan, bedelini ödeyecek: Büyük hastanelerin iş yükünü azaltmak amacıyla sağlık hizmeti sunucuları birinci, ikinci ve üçüncü basamak olarak gruplara ayrılacak ve sigortalılar bu sevk zincirine uyarak tedavi olacak. Acil haller dışında ilk basamağı atlayarak ikinci ve üçüncü basamaktaki, kurumun anlaşmalı hastanelerinde tedavi olanların sağlık harcamalarının yüzde 30’u kendilerince ödenecek. Sevk zinciri, tanı, ön tanı, hekimlerin ve diş hekimlerinin uzmanlıkları dikkate alınarak tüm yurtta il veya ilçe bazında belirlenecek. Aile hekimleri birinci basamak içinde yer alacak
Anlaşmasız hastaneye gidilebilecek mi?: Kişiler, sevk zincirine uymak kaydıyla tedavilerini isterlerse Sosyal Güvenlik Kurumu’nun anlaşması olmayan sağlık merkezlerinde de yaptırabilecek. Bu durumda GSS, aynı tedavi için anlaşmalı hastanelere ödediği bedelin sadece yüzde 70’ini karşılayacak.
Sevk zincirine uymadan anlaşmalı olmayan bir hastaneye gidenlere ise aynı tedavi için söz konusu anlaşmalı hastaneye ödenmesi gereken faturanın yüzde 50’si ödenecek. Ödemeler fatura karşılığı yapılacak.
Özel sağlık sigortasına teşvik: Yeni sosyal güvenlik sisteminde, özel sağlık sigortasını özendirmek amacıyla yeni düzenlemeler öngörülüyor. Buna göre, özel sağlık sigortalarına ödenen primin asgari ücretin yüzde 30’una kadarlık bölümü, GSS primi alınırken prime esas kazanç matrahından düşülecek.
Hangi hastalıkları sigorta karşılayacak?: Ayakta veya yatarak verilen tıbbi müdahale ve tedaviler, organ, doku ve kök hücre nakline yönelik sağlık hizmetleri SGK tarafından karşılanacak. Ağız ve diş muayenesi, tetkik ve tahliller, diş çekimi, konservatif diş tedavisi ve kanal tedavisi, travmaya ve onkolojik tedaviye bağlı protez uygulamaları genel sağlık sigortası tarafından karşılanacak. Ayrıca, 18 yaşını doldurmamış kişilerin ortodontik diş tedavileri ile 18 yaşını doldurmamış veya 45 yaşından gün almış kişilerin diş protezlerinin, kurumca belirlenecek tutarının yüzde 50’si verilecek. Çocukların ortodontik diş tedavileri ise karşılanmayacak.
Profesöre parası olan gidecek: Yeni sosyal güvenlik sisteminde sözleşmeli sağlık kurumlarının sigortalılardan herhangi bir fark ödemesini talep etmesi söz konusu değil.
Bunun istisnasını ise ‘otelcilik hizmeti’yle ‘öğretim elemanı farkı’ adı altında yapılacak ödemeler oluşturuyor. Hastanelerde tek kişilik özel odada tedavi görmek isteyenlerle muayenesini belli bir doçent veya profesör gibi öğretim üyesinin yapmasını talep edenler fark ödemek zorunda kalacak.
Ancak bu fark, kurumun söz konusu hizmetler için belirlediği fiyatın iki katını aşamayacak. Söz konusu uygulama, öğretim üyelerinin girmesi gereken ameliyatlarda fark ödemesi yapılacağı anlamına gelmiyor.
Tedavi için yurtdışına gidilebilecek mi?: Sağlık Bakanlığı’nın uygun görüşü alınarak yurtiçinde tedavisi mümkün olmadığı tespit edilen kişilerin sağlık hizmetleri yurtdışında sağlanacak. Yurtdışında görevli olarak bulunanların söz konusu ülkede aldıkları sağlık hizmetleri genel sağlık sigortası tarafından karşılanacak. Ancak, bunun için en az altı ay süreyle yurtdışında bulunulması gerekecek. Yurtdışında görevli kişilerin tedavi giderlerinin sadece yurt içindeki sözleşmeli hastanelere ödenebilen kısmı genel sağlık sigortası tarafından karşılanacak, kalanını ise çalıştıkları kurumları ödeyecek.
Sorun yanıtlayalım
1962 doğumluyum, 1979’dan beri sigortalı çalışıyorum. Emekli olduğumda maaşım düşer mi? Derya Eren (SSK’lı)
Yaş, prim gün sayısı ve yıl olarak mevcut mevzuata göre emekliliği hak etme koşullarınız değişmeyecek. Dolayısıyla prim gün sayısındaki artıştan etkilenmeyeceksiniz. Yeni düzenleme SSK’daki emekli aylığı bağlama oranına çok yakın olduğu için, işçilerin 9 bin günlük prim ödeme süresine tekabül eden aylıkları, emekliliğine 9 yıldan az süre kalanlar için değişmeyecek.
Annem 32 yıllık öğretmen ve 2007 Haziran ayında emekli olmayı düşünüyor. Eğer 2006 Haziranı’nda emekli olursa bu iki emekli maaşı arasında fark ne kadar olacaktır? Gökhan Güzel (Öğrenci)
Yeni yasadan dolayı anneniz herhangi bir hak kaybıyla karşılaşmayacak. 2007 Haziran ayında emekli olduğu takdirde, emekli aylığının hesaplanmasında dikkate alınacak katsayı artmış olacağından gelecek yıl emeklilik başvurusunda bulunması daha avantajlı olacak.
İki yıl önce emekliliği hak ettim ama halen çalışıyorum. Alacağım emekli ikramiyesi yeni sistemden etkilenecek mi? Gülseren Bayman (Memur)
Mevcut sistemde emekliliği hak etmiş olduğunuz için, emekli ikramiyenizin hesaplanması mevcut sisteme göre yapılacak.
2007 yılı itibarıyla prim gün sayısı dolup yaşın dolmasını bekleyenlerin durumu ne olacak? Nurgül Özkan (işçi)
Yaşın dolmasını bekleme açısından durumunuzda bir değişiklik olmayacak. Ancak yaşınızın dolmasını beklerken prim ödemeye devam ederseniz emekli aylığınız mevcut sisteme göre daha olumlu etkilenir.
Yurtdışında yaşamaktayım. SSK’da toplam 7 bin 464 işgünü kazanılmış hizmetim mevcut. Daha önce SSK 28.11.2008 tarihinde emekli olabileceğimi bildirmişti. Bu durumda yeni yasadan nasıl etkilenirim? Baha Tunç (Avustralya’da işçi)
Emekliliği hak etme koşullarında yeni yasadan olumsuz etkilenmeyeceksiniz. Emeklilik tarihiniz, prim gün sayınız ve alabileceğiniz emekli aylığınız değişmeyecek.
CHP: Yoksullar sistem dışına itildi
CHP İstanbul Milletvekili ve eski SSK Genel Müdürü Kemal Kılıçdaroğlu, sosyal güvenlik sisteminde yapılan düzenlemelere ilişkin eleştirilerini şöyle sıraladı:
Anayasa’ya aykırı hükümler var: Kanunda Anayasa’ya aykırı hükümler var. İlk akla gelen, fiili hizmet süresi zammının birçok sektörde kamu çalışanına uygulanıp özel sektör çalışanına uygulanmaması. Bu hükümleri tek tek saptayıp Anayasa Mahkemesi’ne iptal davası açacağız.
Sistem herkesi kucaklamıyor: Bu yasa tüm çalışanları kapsayan bir Sosyal Sigorta Sistemi öngörmüyor. Yasaya göre, ‘niteliği itibarıyla kişinin bir günde yapabileceği işte, yevmiyeli çalışan’ sigorta kapsamı dışında. Aynı şekilde düşük gelirli esnaf ve sanatkâr, tarımda çalışan işçi, dar gelirli çiftçi de sigorta sistemi dışına çıkarıldı. Yani bunlar yaşamları boyu hiç emekli olamayacak.
Cumhuriyet tarihi boyunca parlamentoya gelen sosyal güvenlik yasalarında kapsam genişletilerek, herkesin sisteme alınması için çaba harcandı. İlk kez bu tasarıyla emeklilik sigortası açısından sosyal güvenlik alanı daraltıldı. Varlıklılar, prim ödeyebilecekler sistemde korunurken, yoksullar, geliri düşük olanlar ilk kez sistemin dışına itildi.
Çocuklara sağlık parasız değil: Çocuğa sunulacak sağlık hizmeti, söylendiği gibi parasız değil. Yasaya göre, herkes sağlıkta katkı payı ödeyecek. Çocuğunu muayene ettiren, ilaç alan, profesöre muayene ettiren de katkı payı ödeyecek. Bugünkü yasalara göre evlenmemiş, çalışmayan, iş bulamayan kız çocuğu, yaşı ne olursa olsun sağlık sigortasından yararlanıyor. Ama yeni yasayla kız çocuklarının sağlık sigortası hakkı kısıtlandı.
Eşitlik yok: Bu emeklilik sistemi, bütün vatandaşlarımızın eşit hak ve yükümlülüklere sahip olduğu sistem değil; memurlarla işçiler arasında, memurlarla esnaf arasında fark var. Memur, işçiye göre daha yüksek emekli aylığı alacak. İş kazası ve meslek hastalığı sigortasında da memurlar lehine getirilen hükümler, işçi ve esnaf için getirilmedi.
Açığı memurlar finanse edecek: İşçi ve esnaf için, sigorta primine esas kazançta üst sınır getirilirken memura getirilmedi. Amaç, açığı kısa sürede memura finanse ettirmek.
AB’de prim gün sayısı 5 bin: İşçinin prim gün sayısının 7 binden 9 bine çıkarılması ülke gerçeğiyle bağdaşmıyor. Özel sektörde hangi işçi kesintisiz 25 yıl çalışabilir. Hiçbir AB ülkesinde 9 bin gün prim yok. AB ülkelerinde işçiler için prim ödeme dün sayısı, genellikle 5 bin gün. Çünkü işçinin memur gibi yüzde 100 iş güvencesi yok.
Aylıklar düşecek: Bu yasayla emeklilikte aylık bağlama oranı yüzde 50’ye kadar düşecek. Bugün 900 YTL olan emekli aylığı, yeni sistemde 550 YTL’ye inecek. Tabii bunu her yıl yüzde 1-2 gibi oranlarda düşürerek yapacaklar ki millet farkına varmasın.
Çözüm yolu kayıt dışını ortadan kaldırmak
KESK Başkanı İsmail Hakkı Tombul
Sosyal güvenlik kurumlarının sorunu, ülkenin sosyoekonomik sorunlarından bağımsız değil. IMF programları işsizlik ve yoksulluğu, gelir dağılımını artırırken, kayıt dışı ekonomi ve kayıt dışı istihdamı körüklüyor. Çözüm, bütçeden sosyal güvenliğe düzenli ve yeterli pay ayrılması, 11 milyon kayıt dışı ve sigortasız çalışan nüfusun kapsam içerisine alınması, özerk ve toplum denetimine açık kurumsal yapı, işsizlikle mücadele anlayışı içinde aranmalı.
Yeni sistem kayıt dışı istihdamı kayda alıp, sosyal güvenlik çatısında toplamak yerine, sistemden kaçışı körüklüyor. Önceki sistemde işçiler sigortalı olmak isterken, işveren bunu engelliyordu. Son düzenlemeyle belki işçi bile sosyal güvenlik kapsamına girmek istemeyecek. Memurun aylık bağlama oranını indirilerek kazanılmış hak gasp edildi. Genel Sağlık Sigortası’na ödenecek yüzde 5 primle kamuda maaşlar bu oranda azalacak. İşçi ve esnafın sosyal güvenlik sisteminden kaçışının faturası memura çıkacak.
Sosyal devlet olmanın gereği sağlık hizmetlerinin bütçeden finanse edilmesi. Yurttaşlar bunun için yeteri kadar vergi ödüyor. Genel Sağlık Sigortası, gelirin yüksek, gelir dağılımı adaletsizliğinin en düşük olduğu ülkelerde bile zorlukla işliyor. Çünkü model koruyucu sağlık hizmeti yerine, tedavi edici hizmet hedeflediği için sağlıkta tüketimi artırarak, piyasayı hedefliyor.
TTB: ‘Bıçak parası’ yasallaştırıldı
Türk Tabipleri Birliği Sosyal Güvenlik Çalışma Grubu adına Dr. Osman Öztürk
Sosyal güvenlik sorunlarına çözüm bir yana, çalışanlar için yeni hak kayıpları getirildi. Sosyal güvenlik kurumlarının tek çatıda birleştirilmesinin çalışanlara getirdiği kazanım yok. ‘Norm birliği’ adına farklı sosyal güvenlik kuruluşundakilerin yararlandığı haklar, en dezavantajlı kuruma eşitlendi. Altı buçuk yıl önce 5 binden 7 bin güne çıkarılan prim gün sayısı yeni sistemde 9 bin güne yükseltildi.
Bu durumda, 1 milyon geçici işçinin tam maaşa hak kazanması için her yıl 120 gün iş bulursa 95 yaşını, her yıl 90 gün iş bulusa 120 yaşını bitirene kadar beklemesi gerekecek. Halen Emekli Sandığı, SSK, Bağ-Kur ve yeşil kartlı hastalardan sağlık hizmeti sunumu sırasında ücret alınması yasadışı. Oysa yeni sistemde mevzuata ilk kez ‘fark ödemesi’ girdi. Böylece özel hastanede ‘fark ücreti’ diye alınan, yasal dayanağı olmayan ‘bıçak parası’ yasallaştı ve suç olmaktan çıkarıldı. Jet hızıyla yasalaşma süreci parlamenter demokratik sistem açısından ayrıca değerlendirilmeli.
İşçi ve işverenin yükü artıyor
Türk-İş Başkanı Salih Kılıç
Sistemin sorunlarını çözerek sürdürülebilir yapıya kavuşturulması için aktif/pasif dengesini sağlayacak düzenleme yapılmalı. Özelleştirmeler nedeniyle işçiyi emekliliğe zorlayan uygulamadan vazgeçilmeli, işçiler çalışmaya özendirilmeli.
Yeni sistem sigortalılarla işverenlerin yüklerini ağırlaştırarak, sigortalıların haklarını daraltarak sistemin gelirlerini artırma, giderlerini kısma yoluyla aktüeryal dengesini sağlamayı amaçlamakta.
Oysa ki bu düzenleme sisteme güveni kalmayan, sistemden gelecek beklentisi olmayan kimselerin gönüllü prim ödemelerini engelleyecek. Sistemin aktif/pasif dengesi daha da bozulacak.Yeni yasa çalışma koşullarıyla bağdaşmıyor. Önemli kesimi emeklilik sisteminin dışında bırakacak, mevsimlik ve esnek çalışacak işçiler çalıştıkları sürece prim ödeyecek olmalarına rağmen daha zor emekli olacak ve emekli aylıkları düşecek.
Esnafın prim yükü daha da artacak
TESK Başkanı Derviş Günday
Mevcut uygulamada Bağ-Kur’dan emekli olan esnaf ve sanatkârların aldıkları aylığın yüzde 10’u oranında kesilen sosyal güvenlik destek primi, yeni sistemde yüzde 33-39.5 oranına yükseltiliyor. Bu düzenleme kayıt dışılığı artırır. Kazancı üzerinden vergisini veren sigortalılara adeta ikinci vergi gibi destek primi adı altında ödeme yükümlülüğü getirilmesi, bunların yeniden çalışma isteklerine engel teşkil edeceği gibi, adaletli uygulama da değil.
Sağlık hizmetlerinden yararlanmak için prim borcunun bulunmaması önkoşulu kesinlikle yanlış bir uygulama. Gereksiz kullanımı önlemek amacıyla sağlık hizmetlerinden yararlanmanın birinci basamağını oluşturan hekim muayenesinden bile katılım payı almak, kişileri caydırma etkisi bir yana gerekli durumlarda bile adeta sağlık hizmetlerinden yararlanmamaya yöneltecek.